Toz, Partikül ve Gaz: Ortam Ölçümleri Sınır Değerleri

İşyerlerinde hava kalitesi, çalışanların sağlığını doğrudan etkileyen en kritik parametrelerden biridir.

Solunabilir tozlar, ince partiküller, oksijen seviyesi ve CO–CO₂ gibi gazlar; hem meslek hastalıkları hem de ani riskler açısından düzenli olarak ölçülmesi gereken temel bileşenlerdir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre işveren, çalışma ortamındaki kimyasal ve fiziksel etkenleri değerlendirmek ve çalışanların maruz kaldığı riskleri ölçmekle yükümlüdür.

Bu ölçümlerin tamamı iş hijyeni ölçümleri ve ortam ölçümleri kapsamında yapılır.

1. Toz Ölçümü: Solunabilir ve İnce Partiküllerin Takibi

Tozla Mücadele Yönetmeliği’ne göre işveren, tozun oluştuğu her ortamda çalışan maruziyetini ölçmek zorundadır. Yönetmelik ayrıca ölçüm sonuçlarının mesleki maruziyet sınır değerleri ile karşılaştırılmasını şart koşar.

Ölçülen başlıca toz türleri

• Solunabilir toz (respirable dust)
• İnhale edilir toz
• Partikül madde (PM10, PM2.5)
• Ağır metal içeren partiküller (ör. mangan, krom, nikel)

Neden önemlidir?

Solunabilir partiküller akciğerlerde birikebilir ve uzun vadede;

• pnömokonyoz,
• KOAH,
• mesleki astım gibi hastalıklara neden olabilir.

Nasıl ölçülür?

• Kişisel maruziyet örneklemesi (maruziyet seviyesi = 8 saatlik TWA)
• Ortam partikül konsantrasyonu ölçümü
• Filtre üzeri gravimetrik analiz
• Gerekirse laboratuvarda kimyasal bileşen analizi (TS EN ISO/IEC 17025 akreditasyonu kapsamında)

2. Partikül Ölçümü: PM Seviyelerinin Kontrolü

Partikül madde ölçümü özellikle:

• kaynak dumanı,
• metal işleme prosesleri,
• taşlama ve kesme operasyonları,
• maden ve çimento endüstrisi gibi alanlarda kritik önem taşır.

Ölçülen partikül parametreleri

• PM2.5: Akciğer alveollerine kadar ulaşabilen ince partikül
• PM10: Üst solunum yollarında birikebilen partikül
• İşlem bazlı partikül konsantrasyonu: Tozla Mücadele Yönetmeliğine göre değerlendirilir.

Limit değerler nasıl belirlenir?

Ölçüm sonuçları;

• yönetmelikteki sınır değerler,
• risk değerlendirmesi,
• proses değişikliği,
• maruziyet süreleri dikkate alınarak değerlendirilir.

3. Gaz Ölçümleri: CO, CO₂, O₂ ve Kimyasal Buharlar

Ortam gaz ölçümü, hem ani toksik etkiler hem de uzun süreli maruziyet açısından zorunludur.

Ölçülen gaz parametreleri

• Oksijen (O₂): %19,5 altı tehlikeli – %23 üzeri patlama riski
• Karbonmonoksit (CO): Zehirlenme riski
• Karbondioksit (CO₂): Kapalı alan hava kalitesinin ana göstergesi
• VOC – Uçucu Organik Bileşikler
• Endüstriyel gazlar (NOx, SO₂ vb.)

Neden yapılır?

• Kapalı alanlarda boğulma riskini önlemek
• Kaynak, boya, solvent proseslerindeki kimyasal maruziyeti belirlemek
• Havalandırma performansını değerlendirmek
• Patlayıcı atmosfer risklerini kontrol etmek (ATEX değerlendirmesi ile birlikte)

Periyodik kontroller hakkında bilgi edinmek istiyorsanız bu yazımızı inceleyebilirsiniz.

4. Oksijen Ölçümü: Kapalı Alan Güvenliği için En Temel Parametre

Kapalı alanlarda oksijen seviyesi hayati riskler doğurabilir.

İşletmelerde kritik oksijen seviyeleri

• < %19,5: Tehlikeli – solunum güçlüğü
• < %16: Bilinç kaybı riski
• < %10: Hayati tehlike
• > %23: Yüksek oksijen – yanıcı ortamlarda patlama riski

Bu nedenle oksijen ölçümleri;

• tank içi çalışmalar,
• silolar,
• kazanlar,
• kapalı proses odaları gibi alanlarda zorunludur.

5. Ortam Ölçümleri Sınır Değerleri Nasıl Değerlendirilir?

Ölçüm sonuçları değerlendirilirken:

1. Mevzuattaki mesleki maruziyet sınır değerleri
2. 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama (TWA)
3. Kısa süreli maruziyet sınırları (STEL)
4. İşyeri risk değerlendirmesi esas alınır.

Limit aşımı durumunda işverenin yapması gerekenler:

• Havalandırmayı iyileştirmek
• Proses kapatma / izolasyon
• Kişisel koruyucu donanım
• Tekrar ölçüm
• Maruziyet süresini sınırlandırma (İlgili yükümlülükler 6331 sayılı Kanun kapsamında tanımlanmıştır.)

6. Ölçümler Ne Zaman Tekrarlanır?

İş hijyeni ölçümleri şu durumlarda yeniden yapılmalıdır:

• Proses değişikliği
• Havalandırma sistemi değişikliği
• Ortam koşullarında farklılık
• Yeni kimyasal kullanımı
• İş güvenliği uzmanının talebi
• Dış denetimlerde istenmesi

Süreçleriniz dijital ortamda yönetmek için profesyonel bir yazılım desteği arıyorsanız ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçebilirsiniz.